Dyndjet e malsorëve që kishin
filluar qysh në shekujt e mëparshëm,
morën përpjestime të mëdha gjatë
sundimit të Stefan Dushanit i cili i lejoi dhe
i nxiti të vendoseshin në tokat e shpopulluara
të Greqisë. Në mënyrë individuale
malsorët shpërnguleshin nga vendbanimet
e tyre dhe kërkonin punë nëpër
qytete. Një shumicë e madhe malsorësh,
me gjithë kundërshtimin e guvernatorëve
të vendit, zbritën nëpër fusha.
Ata bashkë me bagëtitë e tyre u shtrinë
në veri deri në dyert e Raguzës e në
brrylin e Danubit, kurse në jug u vendosën
deri në Epirin e jugut e Thesali. Dalëngadalë
ata arritën deri në Atikë dhe More
duke u hedhur edhe në disa ishuj të detit
Egje, si në Eube, Hydra, Specia, Paros etj. Pjesa
më e madhe e tyre u vendos në tokat e feudalëve
grekë e frëngj. Popullsitë arbëreshe
mbushën tokat e shkretuara të Greqisë
dhe ndihmuan në ngritjen e ekonomisë së
rrënuar të vendit. Qysh nga shek. XIV ata
vazhdojnë të banojnë akoma në
ato vende. Por nën presionin e gjatë të
helenizmit, shumica e tyre e ka humbur gjuhën
shqipe. Qindra fshatra të Greqisë, ku ata
kanë banuar ose banojnë akoma sot, mbajnë
emra shqip si Lops, Luaras, Bardha, Kodra, Kulla,
Ferrëza, Shpellëza, Shkallëza, Qyteza,
Kurora, Hekali, Qafadrizi, Klementi, Malizi etj.
Disa herë dyndjet e malsorëve merrnin
forma të armatosura dhe drejtoheshin kundër
qeveritarëve feudalë ose qyteteve, i sulmonin
dhe i plaçkisnin. Më 1330, malësorët
e Shqipërise së mesme u ngritën kundër
guvernatorit zullumqar bizantin Nikolla Hanza, të
cilin e rrethuan brenda në Berat, por nuk e kapën
dot. Një kryengritje tjetër shpërtheu
më 1335 në po këto krahina, por përsëri
malësorët u detyruan të tërhiqeshin
përpara epërsisë së ushtrive bizantine.
Më 1336 shpërtheu një kryengritje e
furishme e cila u përhap nga perëndimi deri
në afërsitë e Vlorës e Durrësit,
ndërsa nga lindja deri në Kostur. Kronisti
bizantin, Joan Kantakuzeni, i cili na jep lajmet e
kësaj kryengritje, thotë se malsorët
arbëreshë pushtuan dhe shkatërruan
kështjellat e Beratit, Kaninës, Skraparit,
Tomorit dhe Këlcyrës. Për të shtypur
kryengritjen, këtë radhë u nis vetë
perandori bizantin, Androniku i III, i cili thirri
në ndihmë mjaft mercenarë turq. Kryengritja
u shtyp vetëm me ndëhyrjen e mercenarëve
turq të stërvitur në luftime nëpër
male të ashpëra, të cilët kryen
mbi arbëreshët barbarizma të mëdha.
Ushtria bizantine shtiu në dorë një
plaçkë të madhe, të përbërë
kryesisht prej bagëtish të trasha, dhensh,
dhish e kuajsh.
Dyndjet e malësorëve dhe kryengritjet
e tyre nuk u ndërprenë. Kur morën vesh
vdekjen e perandorit, Androniku i III, më 1341,
shkruan Kantakuzeni, arbëreshët që
banonin në Thesali, rreth 12 mijë frymë,
ngritën përsëri krye, sulmuan qytetet
dhe bastisën disa prej tyre. Po në atë
kohë ngritën krye gjithashtu malësorët
arbëreshë të rrethit të Beratit
dhe të Pogonianit afër Janinës, të
cilët sulmuan Beratin dhe qytetet e Akarnanisë.
Por këto kryengritje, si dhe ato të fshatarëve
bujkrobër, u shtypën me ashpërsi.
