Me zhvillimin ndonse të ngadalshëm
të marrëdhënieve feudale në viset
malore të Arbërisë, u krijua edhe këtu
një shtresë feudalësh me origjinë
arbëreshe. Në rritjen e këtyre feudalëve
ndihmoi edhe politika e perandorëve Komnenë
dhe në mënyrë të veçantë
ndarja e tokave në formë prone e krerëve
të bashkësive. Në viset e Arbërisë,
ku administrata bizantine nuk kishte mundur të
depërtonte asnjëherë në thellësi,
bujaria e re feudale ishte krejtësisht arbëreshe,
ndryshe nga krahinat e Shqipërisë së
ulët bregdetare, ku krahas feudalëve arbëreshë
kishte edhe feudalë bizantinë. Nga një
dokument i fillimit të shekullit XIII ne njohim
emrat e 15 bujarëve të Arbërisë,
një pjesë e të cilëve duken krejt
emra shqiptarësh si Jonem, Marken, Leu, Sernel,
Pelt, ndërsa pjesa tjetër janë emra
të botës së krishterë të
përdorur nga arbëreshët si: Dhimitër,
Andre, Pal, Aleks, etj. Në të njëjtin
dokument janë përdorur tituj jo bizantinë
si stopan dhe sundia (sundimtar).
Forcimi i pozitave të bujarisë feudale
arbëreshe e bëri të nevojshëm
krijimin e një pushteti politik të pavarur.
Gjatë shekullit XII ajo e ndiente vehten të
dobët perballë sundimit të fortë
bizantin të Komnenëve. Por, në çerekun
e fundit të shek. X (I, pas vdekjes së perandorit
Manuel Komneni (1180), në gjirin a klasës
feudale bizantine shpërthyen konfliktet e armatosura
në lidhje me çështjen e trashdimit
të fronit. Këto konflikte e zhyten perandorinë
në një krize shumë të thellë
e cila e shpejtoi shembjen e saj. Aristokracia ushtarake,
mbështetja e Komnenëve, filloi të mos
e përfillte pushtetin qëndror. Serbët,
të cilët nën udhëheqjen e zhupanit
të madh Stefan Nemanjës (1165-1195), themeluesit
të dinastisë së Nemanjidëve, kishin
ngritur qysh nëkohën e Manuel Komnenit shtetin
a Rashës nën vasalitetin e perandorit bizantin,
tani gjetën rastin për të fituar pavarësinë
dhe për t'i shtrirë kufijtë e shtetit
të tyre në Kosovë dhe në Shqipërinë
veriore deri në vijën Lezhë-Prizren-Prishtinë.
Nga veriu, hungarezët e sulmuan perandorinë
dhe depërtuan deri në tokat e Bullgarisë.
Pothuaj në të njejtën kohë mbreti
i normanëve, Gulielmi i II, në marrëveshje
me perandorin e Gjermanisë, Frederik Barbarosën,
sulmoi në fund të vitit 1185 bregdetin e
Shqipërisë me një ushtri prej 80 mijë
vetësh, pushtoi Durrësin, i cili u plaçkit
dhe pjesërisht u dogj dhe pastaj, së bashku
me flotën, pushtoi Selanikun dhe i u drejtua
Kostandinopojës.
Në këtë kohë në Bizant
lufta për fron kishte arritur kulmin. Në
shtator të atij viti, pas një tjetër
grusht shteti që shpërtheu në Kostandinopojë,
hipi në fron Isaku i II, i familjes së madhe
feudale të Engjëllorëve. Perandori
i ri, pasi rekrutoi me shpejtësi ushtarë,
i sulmoi dhe i theu normanët po atë vit
në Demir-llisar. Normanët u detyruan të
tërhiqeshin dhe të ktheheshin në Siçili.
Por Perandoria Bizantine ishte gjithnjë e dobët
dhe u dha rast bullgarëve të fillonin po
atë vit (1185) kryengritjen e cila mori përpjestime
të mëdha dhe u kurorëzua me rimëkëmbjen
e shtetit të pavarur bullgar me qendër në
Ternovo.
Në vitet e mëvonshme, Perandoria Bizantine
vazhdoi të pësonte disfata pas disfatash.
Ekspeditat e shpeshta të Isakut të II kundër
serbëve dhe bullgarëve dështuan. Ai
u detyrua të bënte paqe me Stefan Nemanjën,
mbretin e Rashës duke i dhënë djalit
të tij mbesën e vet për grua. Gjithashtu
ai u detyrua ta njihte formimin e shtetit bullgar
dhe të lidhte paqe me të. Më 1188,
Bizanti u trondit përsëri nga kalimi përmes
teritoreve të tij të kryqtarëve të
kryqëzatës së tretë në krye
të të cilëve qëndronte këtë
radhë perandori, Frederik Barbarosa. Në
teritoret e Ballkanit filluan të shkëputeshin
nga kontrolli bizantin sundimtarë të tjerë
të fuqishëm.
Dobësimi i Perandorisë Bizantine dhe i
autoritetit të pushtetit qendror krijuan kushte
të favorshme për zgjerimin e shtetit serb
drejt jugut, në krahinat e Kosovës të
cilat e bënë tashti qendra politike e këtij
shteti. Nën udhëheqjen e Nemanjidëve,
feudalët serbë vunë dorë mbi tokat
pjellore të këtyre krahinave të pushtuara
dhe filluan kolonizimin sistematik të tyre duke
e penguar kështu për disa kohë zgjerimin
e arbëreshëve në këto zona dhe
në disa raste duke i shtyrë këta në
viset e brendëshme malore. Por nga ana tjetër
formimi i shteteve serbe e bullgare në veri dhe
në lindje të Arbërisë e lehtësoi
presionin bizantin mbi Arbërinë. Feudalëve
arbëreshë u ishin krijuar kështu kushte
të favorëshme për t'u shkëputur
nga kontrolli bizantin dhe për të formuar
një shtet më vehte, principatën e parë
feudale shqiptare.
