Megjithëse Arbëria e humbi
për disa dhjetra vjet pavarësinë, ajo
mbeti gjithnjë si unitet politik më vehte.
Grigor Kamona vazhdoi të sundonte këtu për
disa kohë. Më 1253 përmendet në
Arbëri një sundimtar tjetër me emrin
Gulam, dhëndëri i Grigor Kamonës, i
cili si duket e kishte trashëguar sundimin e
vendit me anën e martesës së tij me
bijën e Komnenës dhe Grigorit.
Princit Gulam, sundimtarit të Arbërisë
iu drejtua Joan Vataci me letra dhe premtime, për
ta bindur që të braktiste Mihalin eII dhe
të lidhej me të.
Frytet e kësaj veprimtarie diplomatike u dukën
kur filloi lufta me Epirin. Gulami i Arbërisë,
i cili po drejtohej me trupat e veta për në
Kostur në ndihmë të Mihalit të
II, më 1252 kaoi në anën e Nikesë,
po kështu u bashkuan me nikeanët feudali
i Kosturit, Mihal Glava, si dhe krahinat e Devollit
të madh e të vogël.
Mihali i II, i thyer, u detyrua të tërhiqej
në malet e Epirit dhe të bënte paqe
me nikeanët. Ai u lëshoi këtyre një
varg qytetesh në Maqedoni dhe hoqi dorë
nga Arbëria. Pas disa vjet perandori i ri i Nikesë,
Theodhori i II Laskari, mundi t'i shkëpuste Despotatit
të Epirit edhe qytetin e rëndësishëm,
Durrësin. Qytetet që hynë nën
sundimin nikean morën nga perandorët një
varg privilegjesh që i siguronin bujarisë
dhe klerit si dhe qytetarëve pronat dhe lirimin
nga disa tatime. Të tilla privilegje i u lëshuan
në mënyrë të veçantë
qytetit të Krujës më 1253 dhe 1255.
Por Perandori i Nikesë e pushtoi Arberinë
dhe si duket nuk e njohu Gulamin si princ pasi këtu
u emerua komandant perandorak feudali bizantin Kostandin
Habaroni.
Gjendja e re që u krijua në Arbëri
nuk qe e qëndrueshme. Feudalët vendës
të pakenaqur nga rimëkëmbja e sundimit
bizantin, filluan të anonin përsëri
nga despoti i Epirit. Mihali i II. Fshatarët
u ngritën në masë kundër feudalëve
grabitqarë të Nikesë. Historiani Gjergj
Akropoliti. i cili shërbente në këtë
kohë si kryekomandant i forcave bizantine në
Maqedonì, kur përshkruan në veprën
e tij ngjarjet e Arbërisë, thotë se
në këtë kryengritje populli arbëresh
mori pjesë si një i tërë. Shenjat
e para të pakënaqësisë filluan
të çfaqeshin që në vjeshtën
a vitit 1257. Gjergj Akropoliti me forcat e veta u
detyrua të përshkonte gjithë Arbërinë
prej Ohri në Durrës dhe prej këndej
nëpër Kunavi, në Mat a Dibër,
për të bindur krerët e vendit dhe për
të vendosur qetësinë. Por, posa u kthye
në Maqedoni, në pranverë të vitit
1258, kryengritja shpërtheu haptazi. Komandanti
bizatin, Kostandin Habaroni, u zu rob. Brenda një
kohe të shkurtër kryengritja përfshiu
gjithë vendin. Garnizonet bizantine u asgjusuan.
Mihali i II i Epirit e shfrytëzoi rastin për
të filluar nga ana e vet veprimet luftarake kundër
nikeanëve.
Ushtria bizantine që qëndronte në
Maqedoni u nda dysh. Ndërsa njëra pjesë
u caktua të vepronte në Maqedoni, pjesa
tjetër, e komanduar nga Akropoliti, u nis për
në Arbëri. Duke u nisur nga Dibra, ushtria
bizantine mezi mundi të përparozte drejt
Ohrit, sepse pengohej kudo nga veprimet e kryengritësve
që kishin zënë shtigjet. Vetëm
pas luftimesh të rrepta Akropoliti mundi të
shtinte në dorë qytetin e Ohrit. Prej këndej
ai nisi një kolonë për në viset
e brendëshme të Arbërisë, por
shpejt kjo u gjend e rrethuar dhe në rrezik të
zhdukej nga kryengritësit. Vetëm pasi i
erdhën në ndihmë forca të reja
ajo mundi të çante rrethimin dhe të
shpëtonte duke u larguar nga Arbëria. Kryengritësit
sulmuan edhe Durrësin, por kjo fortesë a
madhe, e mbrojtur mirë, mundi të qëndronte.
Kryengritja vazhdoi gjatë gjithë verës.
Vetëm me ndihmën a ushtrive të reja,
të sjella nga Azia e Vogël, kryengritja
në Arbëri mundi të shtypej, më
në fund, pas luftimesh të rrepta. Akropoliti
përmend ndër të tjera luftën e
ashpër që u zhvillua përpara qytetit
të Devollit, i cili u dorëzua vetëm
pas një rrethimi që u kushtoi bizantinëve
humbje të rënda. Fakti që kryengritësit
u bashkuan me despotin e Epirit, i dha këtij
mundësinë të zhvillonte me sukses luftimet
në Maqedoni dhe të pushtonte atë deri
në Vardar. Në qytetin Prilep (Perlep) ai
mundi të zinte rob edhe vetë Akropolitin.
Por fitorja e Mihalit të II ishte e përkohëshme.
Regjenti dhe perandori i mëvonshëm i Nikesë,
Mihali i VIII Paleologu, grumbulloi forca të
reja kundër Epirit. Gjendja e vështirë
në të cilën ndodhej despotati i dha
mundësi feudalëve serbë të shtriheshin
për disa kohë deri në Dibër dhe
feudalëve të Italisë së jugut
të fillonin përsëri politikën
e pushtimeve në bregdetin lindor të Adriatikut.
Mbreti Manfred, nga shtëpia Hohenshtaufen, që
sundonte në Italinë e jugut si bir i perandorit
gjerman, vuri dorë mbi Sopotin (Borshin), Butrintin
dhe Korfuzin. Manfredi përfitoi pastaj nga kërkesa
për ndihmë që i bëri atij Mihali
i Epirit. Midis tyre u lidh një aleancë
ushtarake kundër nikeanëve që u përforcua
me martesën e së bijës së despotit
me Manfredin. Si prikë këtij iu dorëzuan
me 1258 dhe qytetet kryesore të bregdetit shqiptar:
Durrësi, Spinarica, Berati, Vlora. Forcat e bashkuara
të Mihalit të II të Epirit dhe të
Manfredit i dolën përballë më
1259 ushtrisë nikeane, por u thyen rëndë
afër Manastirit. Maqedonia, Fpiri dhe Arbëria
kaluan përsëri nën sundimin e Nikesë,
i cili nuk vazhdoi shumë. Pas kryengritjes së
popullsisë greke, arbëreshe e vllahe që
shpërtheu kundër perandorit të Nikesë
për shkak të dëmeve të mëdha
që kishin pësuar nga ushtritë e tij,
Mihali i Epirit mundi të mbronte një pjesë
të despotatit. Por kur Mihali i VIII Paleologu
ripushtoi më 1261 Kostandinopojën dhe mëkëmbi
përsëri Perandorinë e vjetër Bizantine,
despoti i Epirit u detyrua të shpallte vehten
vasal të perandorit bizantin, aq më tepër
që aleati i tij Manfredi nuk mundi ta ndihmonte
më. sepse u fut në një konflikt të
rëndë me papën e Romës. Që
nga kjo kohë Despotati i Epirit e humbi rëndësinë
si një shtet i pavarur. Tokat e tij u ngushtuan
në kufijtë e vjetër të themes
së Nikopojës.
