Gjatë viteve shtatëdhjetë
Arapi boton ciklin e poezive mbi Skënderbeun,
figura e të cilit është sfidë
e përhershme frymëzimi poetik nëpër
shekujt letrarë të shqipes. Që nga
De Rada e këndej, krijuesit më të mëdhenj
kombëtarë kanë realizuar kryevepra
të frymëzuar nga fryma dhe epoka e Skënderbeut.
Fatos Arapi edhe në këtë rreth tematik
vjen i veçantë: cikli i tij mbi Skënderbeun
e sjell shpirtin e kohës së heroit, si shtresim-themel
të poezisë, që mbi të të
fokusojë reflekse kohore dhe hapësinore
bashkëkohore, të afërta dhe të
gjithëkohshme. Ndjehet sidomos shtresimi ironik
aludiv lidhur me hipokrizinë dhe prapaskenat
diplomatike të të mëdhenjve që
kurdisen, si dje-sot, në shpinë të
më të vegjëlve...
Nga ky cikël mund të veçojmë
vargjet e poezisë "Ishim ne" ku hasen
rrënjët e thella të qenies, të
shpirtit dhe të tokës arbërore para
dhe pas Skënderbeut. Duke ligjëruar nga
perspektiva e epokës dhe e figurës së
Skënderbeut, poeti do të thotë: ishim
ne ata që do të niseshim përjetësisht
nëpër udhët e përgjakura, tragjike
të lirisë duke e lënë të
hapur këtë rrugë dhe në të
ardhmen.
Në vitin 1991 Fatosi botoi poezinë "Atdheu"
që sjell një imazh e ndjeshmëri lidhur
me emocionet patriotike, të pazakonta deri atëherë
në këtë temë. Atdheu shpalohet
me ngjyra dramatike, tendosje emozionale shpërthyese
që hedhin dritë në tri dimensionet
e kohës: në të kaluarën, të
tanishmen dhe të nesërmen. Në vend
që të jetë vetëm dashuri, atdheu
është dhimbje dhe pikëllim. Është
kryqi që e mban në shpinë dhe që
të mban mbërthyer, është premtimi
që të bëhet posa lind dhe tani ai ka
sy të trishtuar, është dashuri që
vdes e dashuri që të çmend, është
buka e uritur, është ëndërr, ankth
e shpresë e sfilitur, është varr, varr
i hapur... Atdheu në këtë poezi shpaloset
përmes epiteteve me ngarkesë emozionale,
lëvizëse zik-zake që përjashtohen
dhe prapë plotësohen mes vetes, duke qëndruar
pranë e pranë.Katër katrenat mbyllen
efektshëm në një distik:
Atdheu yt i vogli, i vogli
Ai hyjnori i pavdekshmi - loti.
Kjo lirikë dashurie e botuar në fillim
të dhjetëvjetshit të fundit të
shekullit, është parashenjë e shtresuar
thellë në botën poetike të Arapit
që do të shpaloset si spektër i begatë
i shpirtit dhe i filozofisë së tij. Nga
ky cikël do të përmendim poezinë
e botuar rnë 1999: "Kjo ndodhte në
Madrid", që mund të emërtohet
edhe si refleksive meqë bashkëfrymojnë
nuancat e ekzistencës si: jeta-vdekja, shpresa-tragjizmi
, malli-pikëllimi, mishërim pas Dheut -
fat i përjetshëm i lindur. Ajo ka 22 vargje
të sistemuara në më shumë njësi.
Ideja se mund ta braktiste a të jetë i braktisur
nga Atdheu është trishtuese. Fuqia tërheqëse
e vëmendjes e ndjek këmba-këmbës
poetin nëpër botë; ajo është
magji e gjithëpushtetshme.
E njëjta ndjenjë dhe i njëjti zjarr
dashurie është dhe te poezia "Duke
u nisur për Zyrih". Edhe këtu, emocioni
është ngasje dykahëshe: e afërt-e
largët, e ngrohtë-e ftohtë, për
të mos thënë, e adhuruar-e urrejtur.
Ky është Atdheu në poezinë e Fatos
Arapit, as vetëm hyjnori, i adhuruari, as vetëm
trishtimi, dhimbja, vrasësi... është
fati, është përcaktimi sovran që
nuk të ndërron e as e ndërron dot,
që nuk ta falin e as e fal dot.
