Pas fitores së Belgradit që
korri Huniadi më 14 korrik 1456 ajo e Skënderbeut
në Albulenë qe fitorja e dytë e madhe
që korrën popujt ballkanike kundër
Fatihut, pas rënjes së Kostandinopojes.
Të dyja këto fitore ngjallën shpresa
të mëdha në opinionin publik evropian.
Njerëzit më përparimtarë të
kohës e kuptonin se ishte koha më e volitëshme
për të grumbulluar forcat e përbashkëta
në luftën kundër turqve. Tani emri
i shqiptarëve ishte bërë popullor në
të gjitha vendet e Evropës. Vullnetarë
të huaj nga vende të ndryshme erdhën
në Shqipëri dhe hynë në radhët
e ushtrisë shqiptare që konsiderohej një
nga ushtritë më heroike të kohës.
Me vdekjen më 1456, të kapitenit të
lavdishëm hungarez Janosh Huniadit, Skënderbeu
u bë figura kryesore evropiane e luftës
kundër turqve. "Invazioni i Evropës
- shkruante atë vit kalorësi anglez Njupor
- është i sigurtë, sepse s'ka fuqi
tjetër që mund ta bëjë këtë
rezistencë, po të bjerë kështjella
shqiptare>. Kërkesat që dilnin nga njerëzit
largpamës për formimin e një koalicioni
evropian, e nxitën papën, që rrezikohej
të humbiste pozitat e fundit të kishës
katolike në Ballkan, të lëshonte qysh
më 1457 idenë për organizimin e një
kryqëzate kundër turqve. Një vend të
rëndësishëm në këtë
kryqëza-të do të zinte edhe Skënderbeu,
të cilit papa i dha atë vit titullin e lartë
të "kapitenit të përgjithshëm
të Selisë së shenjtë". Por
thirrja e papës për kryqëzatë
nuk gjeti gadishmërinë e menjëherëshme
të shteteve evropiane. Veç kësaj
vetë papa Kalisti i III nuk e kishte marrë
seriozisht organizimin e saj.
Fitorja e Albulenës i dha rast Skënderbeut
të bënte përsëri përçapje
pranë Napolit, Romës Venedikut, Raguzës,Hungarisë
dhe disa shteteve italiane për të ndihmuar
rezistencën shqiptare. Ambasadorët shqiptarë
që dërgoi Skënderbeu i ftuan sundimtarët
e këtyre vendeve to hiqnin dorë nga grindjet
vjetra dhe të bashkoheshin me shqiptarët
në luftën kundër turqve. Por edhe këtë
radhë ata nuk i dëgjuan thirrjet e Skënderbeut;
ata dërguan në Shqipëri vetëm
ndihma të parëndësishme në të
holla së bashku me mesazhe përgëzimi
për Skënderbeun.
Kërkesat gjithnjë më këmbëngulëse
për një kryqëzatë kundër
turqve, e bënë papën e ri, Piun e II.
të vihej më seriozisht në krye të
kësaj fushate me të cilën ai kishte
gjithashtu për qëllim t'ia largonte vemendjen
opinionit publik nga kërkesat për refor-mën
e kishës që po përhapeshin me sukses
në gjithë Evropën. Me inisiativën
e tij u organizua më 1459 në Mantova një
kongres në të cilin morën pjesë
përfaqësuesit e sundimtareve kryesorë
të Evropës. Në kongres u vendos të
ndërmerrej një ekspeditë ndërkombëtare
kunder turqve. Këtë radhë u duk sikur
edhe Republika e Venedikut do të hiqte dorë
nga politika miqësore gati 30 vjeçare
me sulltanin, sepse ajo kishte filluar t'i trembej
rritjes së fuqisë detare të Turqisë
që vinte në rrezik zotërimet e saj
në Egje. Në Romë dhe Venedik filluan
të hartoheshin plane, sipas të cilave do
të hapeshin tri fronte kundër Turqisë.
Në frontin qëndror do të vepronin forcat
shqiptare bashkë me forcat frënge të
Dukës se Burgonjës. Në frontin e Danubit
do të vepronin hungarezët, kurse në
Greqi dhe në det do të vepronte flota e
shteteve italiane. Për të lehtësuar
këto veprime u vendosën lidhje edhe me sundimtarin
e Turkmenisë, që ishte në luftë
me fehmetin a II dhe me atë të Karamanisë
në Azinë a Mogël, i cili përpiqej
të çlirohejj nga vartësia e sulltanit.
Por përgatitjet e koalicionit po bëheshin
jashtëzakonisht ngadalë për shkak të
mosmarrëveshjeve që ekzistonin midis pjesëmarrësve.
Ndërkohë, Mehmeti i II nisi po atë
vit në Shqipëri një ekspeditë
tjetër turkë, kundër së cilës
Skënderbeu korri një fitore të re.
Pas kësaj disfate, Mehmeti i II i propozoi Skënderbeut,
me anën e rojeve kufitare turke, që të
lidhnin paqë. Me shpresë të kryqëzatës,
Skënderbeu nuk e pranoi paqën. Por kur më
1460 e pa se kryqëzata po vonohej Skënderbeu
e pranoi kërkesën e sulltanit dhe, me gjithë
zemërimin e papës, lidhi me të një
armëpushim prej 3 vjetësh.
Armëpushimi ishte i domosdoshëm per shqiptarët,
të cilët kishin nevojë të çlo-dheshin
dhe të shëronin plagët e shkaktuara
nga luftat 15 vjeçare. Nga ana tjetër,
armëpushimi i dha mundësinë Skënderbeut
t'i vinte në ndihmë aleatit të tij,
Ferdinan-dit, mbretit të Napolit.
Ferdinandi, biri i Alfonsit të V që kishte
vdekur më 1458, ndodhej në rrezik nga kryengritja
e baronëve të Italisë së jugut,
të cilët ishin bashkuar me princin Rene
të Anzhuinëve që pretendonte fronin
e Mbretërisë së Napolit. Skënderbeu
kishte interes që në Italinë e jugut
të fitonte aleati i tij, që përkrahej
edhe nga papa, prej të cilit shpresonte të
merrtë pastaj ndihmat e nevojëshme kundër
turqve. Per këtë arësye, ai i dërgoi
në ndihmë aleatit të vet, më 1460,
një kontigjent kalorësish shqiptarë
duke i premtuar se së shpejti do të vinte
edhe vetë. Një nga kundërshtarët
e Ferdinandit, Xhiovani Antonio Orsini, princi i Tarantos,
me një letër që i drejtoi Skënderbeut
më 10 tetor 1460, u përpoq ta bindëte
që të hiqte dorë nga ekspedita në
Itali. Ai kërkonte t'ia mbushte mëndjen
Skënderbeut se ardhja e trupave shqiptare, të
armatosura lehtë dhe të pamësuara të
luftonin kundër kalorisë së rëndë
italiane, nuk do të ndryshonte fatin e Ferdinandit.
Skënderbeu, në përgjigjen që i
bëri princit të Tarantos, më 31 tetor
1460, i thoshte ndër të tjera, se ai nuk
mund të harronte ndihmën që i kishte
dhenë Alfonsi në luftën kundër
turqeve dhe i kujtonte se pa luftën me sukses
që kishin bërë shqiptarët, jo
vetëm Shqipëria, por edhe por edhe Italia
do të kishte kaluar nën zgjedhën e
osmanllinjëve. Në këtë vështrim
, sipas Skënderbeut , ishte më mirë
të ndihmohej ky mbret se sa baronët kryengritës
dhe anzhuinët, të cilët nuk kishin
dhënë asnjë kontribut në luftën
kundër turqve. "Dhe pasi thoni, - shkruante
Skënderbeu, - se me shqiptarët unë
nuk do të mund ta ndihmoj as ta mbroj (Ferdinandin),
dhe as t'i dëmtoj armiqtë e tij të
fuqishëm, po u përgjigjem: ka ndryshuar
puna, e në qoftë se kronikat tona nuk gënjejnë,
ne quhemi Epirotë dhe duhet ta dini se në
kohë të tjera, stërgjyshët tanë
kanë kaluar në vendin tuaj që ju mbani
sot dhe kanë bërë me romakët luftime
të mëdha dhe e dimë se më të
shumtën e herës u ndanë me nder se
me turp".
Në gusht të vitit 1461, Skënderbeu
u nis me një ushtri të vogël, prej
2500 vetësh për në Itali. Rrugës
ai vetë u ndal në Raguzë, ku më
24 gusht, u prit në një mënyrë
madhështore nga senati i republikës. Kur
arriti në Pulje, gjëndja e Ferdinandit ishte
e dëshpëruar. Përveç qytetit
të Napolit atij i kishin mbetur në dorë
vetëm dy kështjella të tjera, ajo e
Tranit dhe e Barletës, të rrethuara edhe
këto nga ushtritë e baronëve kryengritës.
Skënderbeu sulmoi me një herë dhe i
theu ushtritë kundërshtare në Barleta.
Pasi mori në dorëzim kështjellën,
me kalorësinë e tij të lehtë e
ndoqi kalorsinë e rëndë të princit
të Tarantos, duke e thyer herë pas here
dhe duke kallur tmerrin në radhët e saj.
Pas disa veprimesh të tjera, Skenderbeu, shpëtoi
në fund të atij viti edhe kështjellën
e Tranit dhe e ndihmoi me këtë mënyrë
Ferdinandin të shtypte kundërshtarët
e vet.
Skënderbeu u kthye në Shqipëri më
1462, në një kohë kur çështja
e kryqëzatës ishte gjithnjë në
rend të ditës, pa u vënë akoma
në vijë organizimi i saj. Në Shqipëri
ai gjeti një gjëndje jo fort të qetë.
Republika e Venedikut, e shqetësuar nga forcimi
i aleancës shqiptaro-napolitane, filloi prapë
nga provokimet e saj të vjetra. Duke kujtuar
se gjëndja Skënderbeut ishte e dobësuar,
sulltan Fatihu dërgoi atë vit kundër
shqiptarëve tri ekspedita njerën pas tjetrës.
Por edhe këtë radhë shqiptarët
i bënë ballë furtunës turke. Si
gjithmonë, nën udhëheqjen e Skënderbeut,
të tri ekspeditat turke u thyen, e para më
27 gusht 1462 në grykën e Mokrës, e
dyta pak ditë më vonë në fushën
e Pollogut, dhe e treta në shtator 1462, në
Livad afër Ohrit.
Vazhdimi i luftës kundër turqve në
një kohë kur Shqipëria ishte e shkretuar
dhe e izoluar dhe zgjatja pa shpresë e përgatitjeve
të kryqëzatës që kishte ndërmarrë
Piu i II, e detyruan Skënderbeun të pranonte
paqën propozuar përsëri nga Mehmeti
i II, i cili synonte me këtë mënyrë
të shkëpuste Skënderbeun nga koalicioni
evropian. Paqja u nënshkrua në Shkup më
27 prill 1463.
Edhe këtë radhë paqja shqiptare-turke
nuk u pa me sy të mirë nga Piu i II i cili
e shfrytëzonte figurën e Skënderbeut
në fushatën propagandistike kryqtare. Paqja
e shqetësoi edhe Republikën e Venedikut,
e cila tani që po hynte në luftë kundër
turqve për t'u marrë Morenë donte t'i
shfrytëzonte shqiptarët si diversion në
prapavijat e armikut. Papa dhe Venediku ushtruan mbi
Skënderbeun një presion të madh për
ta detyruar ta prishte paqën me turqit. Skënderbeu
në fillim nuk pranoi. Si duket ai donte të
shikonte më parë makinën kryqtare të
vihej në lëvizje. Në nëndor 1463
kryqëzata u shpall zyrtarisht nga papa dhe ushtritë
kryqtare filluan të grumbulloheshin në skelat
e Italisë për t'u nisur kundër turqve.
Atë vit, midis Skënderbeut dhe Venedikut
u lidh më në fund një traktat miqësie
dhe aleance në luftën kundër turqve.
Kjo aleancë u plotësua me një aleancë
tjetër midis Venndikut dhe Hungarisë. Në
të njëjtën kohë, Dukagjinët
hoqën dorë një herë e përgjithmonë
nga qëndrimi i vjetër armiqësor dhe
u bënë aleatë të ngushtë
të Skëndetbeut. Me presionin e republikës,
e cila i premtoi ndihma ushtarake, dhe me nxitjen
e papës, Skënderbeu u bind më në
fund të solidarizohej me kryqëzatën
dhe më 27 nëndor 1463 i shpalli luftë
Turqisë duke kryer një varg veprimesh luftarake
në zotërimet turke të Maqedonisë.
Por ushtritë kryqtare, megjithëse po grumbulloheshin
nëpër skela, nuk u nisën as në
verën e vitit 1464. Mosbesimi që ekzistonte
midis pjesëmarrësve të kryqëzatës,
mungesa e organizimit paraprak, dhe më në
fund edhe vetë vdekja e Piut të II me 14
gusht 1464, sollën dështimin e kryqëzatës.
Me dështimin e saj shqiptarët mbetën
përsëri vetëm përballë furisë
turke.
