Duke gëzuar përkrahjen e
pakufizuar të shtetit bizantin, kisha e krishterë
e kishte rritur pushtetin e vet në gjithë
teritoret e perandorisë. Një ushtri e tërë
priftërijsh e murgjërish kishte mundur të
rrënjoste në ndërgjegjen e masave të
gjera besimin e verbër ndaj fesë, nënshtrimin
ndaj bestytnive dhe frikën ndaj hakmarrjes së
zotit. Për t'i paraqitur sa më hyjnore,
priftërinjtë dhe murgjërit i mbushnin
kishat dhe manastiret me ikonat e Krishtit. Shën-
Mërisë dhe "shenjtorëve"
të tjerë të kishës. Theologët
u shpjegonin pastaj besimtarëve të tyre
se prapa ikonës, që paraqiste mate-rialisht
fytyrën e "shenjtorit", ishte i pranishëm
shpirtërisht edhe vetë "shenjtori".
Prapa kësaj frenezie besimi fetar, kishat dhe
manastiret kishin grumbulluar pasuri të shumta,
sidomos sipërfaqe të mëdha tokash.
Duke grumbulluar pasuri të mëdha kishat
e manastiret shkaktuan urrejtjen e thellë të
fshatarëve dhe lindjen e lëvizjeve popullore
në formën e herezisë, kundër shfrytëzimit
feudal, nga të cilat lëvizja më e gjerë
u bë ajo e pavlikanëve, që filloi të
rritej me shpejtësi në Azi të Vogël
nga fundi i shek. VII dhe mori përpjestime të
mëdha gjatë shek. VIII. Nga ana tjetër,
kishat dha manastiret, të cilat qenë përjashtuar
nga pagimi i taksave dhe nga shërbimi ushtarak,
prekën edhe interesat e Perandorisë Bizantine
e cila tani kur gjendja e saj e jashtme politike ishte
mjaft e vështirë kishte nevojë të
forconte ushtrinë duke kënaqur me toka shtresën
ushtarake. Veç kësaj, tokat që kishin
grumbulluar kishat e manastiret, i lakmonte edhe aristokracia
ushtarake që po rritej e po forcohej nëpër
provincat e perandorisë.
Kështu, në gjirin e klasës sunduese
bizantine u zhvillua një luftë e ashpër
për tokën dhe për të drejtën
e përvehtësimit të rentës feudale
nga fshatarët, e cila gjeti shprehjen e vet në
të ashtuquajturën lëvizje kundër
ikonave (lëvizja ikonoklaste). Aristokracia ushtarake
i shfrytëzoi për interesat e veta kërkesat
e pavlikanëve dhe me përkrahjen e tyre dhe
të masave të tjera të pakënaqura,
ajo mori pushtetin në dorë me perandorin
Luani i III Izauri, një nga përfaqësuesit
e saj më të mëdhenj. Më 730, pasi
korri një varg suksesesh kundër arabëve
dhe bullgarëve që kërcënonin perandorinë,
Luani i III, shpalli ediktin kundër adhurimit
të ikonave. Me këtë edikt filloi për
Bizantin periudha e gjatë e luftës në
paraqitje kishtare, por në thelb politike, që
njihet me emrin e ikonoklastisë, domethënë
e rrëzimit të ikonave kundër ikonilatrisë,
ose adhurimit të ikonave. Në përputhje
me ediktin e vitit 730 si dhe me vendimet e koncilit
që u mblodh më 754 gjatë sundimit të
perandorit Kostandin i V, pronat e manastireve dhe
të kishrave u konfiskuan dhe u kthyen në
prona ushtarake, murgjërit u shpërndanë
dhe vetë manastiret u kthyen në kazerma,
kishat u xhveshën nga ikonat, pikturat dhe mozaiket
e shenjtorëve nepër mure u lyen me bojë
dhe u zëvëndësuan me piktura laike.
Fushata e ikonoklastisë ndeshi në kundërshtimin
e ikonaklastëve, që përfaqësoheshin
kryesisht nga murgjërit, nga një pjesa e
klerikëve, nga pjestarët e aristokracisë
së vjetër si dhe nga papa i Romës.
Sinodi roman, që u mblodh më 731, i shpalli
ikonoklastët armiq të fesë dhe të
kishës. Qëndrim armiqësor ndaj ikonoklastëve
mbajtën edhe kishat e manastiret e Shqipërisë
të cilat, nëpërmjet mitr opolitëve
të Durrësit e Shkodrës, vareshin akoma
nga papa i Romës. Atëhere Luani i III, midis
masave të tjera energjike që mori kundër
ikonolatërve, shkëputi në vitin 732
nga vartësia e Romës, të gjitha peshkopatat
e Shqipërisë dhe i lidhi ato me patrikun
ikonolatërvet të Kostandinopojës. "Lufta
e ikonave" rimori një hov të madh në
fìllim të shek. IX. Nga dy letra që
papa Theodhori i drejtonte më 813 kryepeshkopit
të Durrësit, i cili vazhdonte t'i mbante
lidhjet me Romën, mësojmë se kisha
në Shqipëri kishte kaluar ditë të
vështira, se ajo kishte pësuar sulme të
forta plaçkitëse nga heretikët (ikonoklastët),
dhe se numri i klerit ishte pakësuar aqë
tepër sa papa ishte i shtrënguar të
lejonte murgjërit, në kundërshtim me
rregullat kishtare, të pagëzonin fëmijë.
Periudha e "luftës së ikonave"
vazhdoi gati një shekull e gjysmë dhe mori
fund me ardhjen në fronin bizantin, më 867,
të perandorëve të dinastisë maqedone.
Me ardhjen e kësaj dinastie kisha e rivendosi
përsëri pushtetin e vet. Kjo luftë
nuk kaloi pa lënë gjurmë në Shqipëri.
Me përkrahjen e perandorëve të dinastisë
së Izaurëve, ushtarakët e garnizoneve
bizantine në Shqipëri fituan toka në
kurriz të pronave kishtare e manastirore dhe
forcuan kështu pozitat e tyre sociale, ndonse
këto u kufizuan vetëm në Shqipërinë
e ulët. Veç kësaj, gjatë furisë
së ikonoklastisë, shumë kisha dhe manastire
të braktisura u rrënuan. Ikonat dhe mozaikët
që zbukuronin faltoret e krishtera u prishën.
Në fakt, nga kjo periudhë Shqipëria
sot nuk ka trashëguar asnjë vepër arti.
Nga kishat e kësaj kohe sot njihen gërmadhat
e kishës së Risilisë (Vlorë),
të kishës së Plukut (Fier) etj. Në
këto kisha vazhdojnë të gërshetohen
gjurmët e artit antik me elementet e artit të
krishterë, siç është, për
shembull, gërshetimi i motiveve pagane (gjethja
e akanthit, vezët, etj.) me simbolet e krishtera
(kryqi, peshku, palloi, etj.), karakteristika këto
të përgjithëshme në kishat e kësaj
kohe.
