Dyndjet e "barbarëve"
vazhduan edhe pas ndarjes së Perandorisë
Romake. Perandori i Perëndimit, Honori, dhe ai
i Lindjes, Arkadi, që në fillim të
sundimit të tyre u ndodhën përballë
rezikut të sulmeve "barbare". Por situata
e tyre u bë edhe më e vështirë
për arësye të konfliktit që shpërtheu
midis tutorëve të tyre, Stilikonit dhe Rufinit.
Stilikoni u përpoq të bashkonte me çdo
kusht nën sundimin e Perandorisë së
Perëndimit dhe pjesën tjetër jugore
të Ilirisë, prej të cilit mbante vetëm
Dalmacinë dhe Panoninë.
Në këtë situatë u bë veçanërisht
i madh për klasën sunduese skllavopronare
bizantine rreziku që vinte nga visigotët
e vendosur në Gadishullin Ballkanik. Prijsat
e këtyre kishin arritur në këtë
kohë të fitonin poste të larta si komandantë
të ushtrive të të besëlidhurve
(federati, siç e quajtën "barbarët").
Me pretekstin se Arkadi nuk u kishte paguar rrogat
e premtuara atyre si të beslidhur, në nga
prijsat e tyre. Alariku, u ngrit kundër Kostandinopojës.
Me të u bashkuan të gjithë gotët
e vendosur në krahinat e ndryshme të Ballkanit.
Turmat gote plaçkitën dhe shkretuan Maqedoninë,
Greqinë, Epirin, Ilirinë, pa ndeshur pothuajse
asnjë pengesë. Sulmet e "barbarëve"
vunë në lëvizje edhe popullsinë
e varfër fshatare ilire. "Vetë Marsi
dhe Belona (perëndi lufte). -- thotë poeti
i shek. IV Klaudiani nga Aleksandria - me drapërin
fshatar në dorë udhëhoqën luftën"
- duke bërë aluzion me këtë formë
mitologjike për luftën në të cilën
merrnin pjesë më shumicë fshatarët.
Kësaj situate të rrezikëshme për
perandorinë i dha fund përkohësisht
vetëm paqja e vitit 398. Në bazë të
saj ushtritë e Alarikut u vendosën në
krahinat jug-perëndimore të gadishullit
si federatë, kurse vetë Alariku u emerua
kryekomandant (magister militum) i ushtrive bizantine
në Iliri.
Lëviziet e gotëve në krahinat ilire
morën fund vetëm në vitin 408, kur
Alariku, i nxitur nga Kostandinopoja, u nis me ushtrinë
e tij për në Itali, duke kaluar nëpër
krahinat veriore të Ilirisë.
Sulmet barbare në Iliri në çerekun
e fundit të shek. IV shkaktuan një rënie
të mëtejëshme të ekonomisë
fshatare dhe qytetare, shkretimin e shumë krahinave.
Të shumta janë burimet që flasin për
rrjedhimet e këtyre dyndjeve në këtë
kohë. "Më vjen të rrënqethëm
kur mendoj të tregoj shkatërrimet në
kohën tonë, - shkruan Hieronimi nga Stridori
i Dalmacisë; - ka më tepër se 12 vjet
që shkon gjaku rrëke; gotët, sarmatët,
alanët, markomanët shkretojnë, shkatërrojnë
dhe plaçkitin Thrakinë, Maqedoninë,
Dardaninë, Thesalinë. Dakinë, Akajen.
Epirin dhe gjithë Panoninë. Kudo dhunë,
kudo psherëtima, kudo figura e tmerrëshme
e vdekjes, për këtë dëshmitare
është Iliria, dëshmitare është
Thrakia, dëshmitar i është dhe vendi
ku kam lerë, ku çdo gjë u shkatërrua,
përveç qiellit e tokës. ferrave dhe
pyjeve të dëndura".
Pas largimit të gotëve, Gadishulli Ballkanik
u përshkua rishtas nga valë të tjera
"barbarësh", nga hunët.
Më 441, Atila udhëheqësi i hunëve,
duke shfrytëzuar rastin kur forcat ushtarake
të perandorisë ishin të zëna në
luftë me vandalët në perëndim,
filloi të sulmonte krahinat e Perandorisë
Bizantine. Brenda pak vjetësh hunët pushtuan,
grabitën dhe rrënuan një numër
të madh qytetesh në Maqedoni e Iliri e veçanërisht
në Dardani. Historiani bizantin Prisku, që
i përshkoi këto krahina me një delegacion
të drejtuar për në oborrin e Atilës,
na tregon se Dardania ishte kthyer në shkretëtirë
të pabanuar, të cilën e kishin mbuluar
pyjet. Kudo që kaluan hunët plaçkitën
dhe morën me vehte një popullsi të
madhe si rob lufte. Midis këtyre robërve,
Prisku thotë, se kishte parë edhe ilirë
nga bregdeti. Por, me shkatërrimin e shpejtë
të federatës hune pas vdekjes së Atilës,
pushuan sulmet e tyre kundër perandorisë.
Një kërcënim i ri i u afrua sundimit
bizantin nga sulmet e gotëve të lindjes
- ostrogotëve, të cilët u vunë
në lëvizje duke u nisur nga krahinat përtej
Danubit në vitin 459. Me ta u bashkuan edhe gotë
të tjerë që ishin vendosur prej kohësh
në Gadishullin Ballkanik dhe në Iliri. Pasi
iu pre rruga drejt kryeqytetit dhe Selanikut, gotët
u drejtuan për në Perëndim. Një
grup ostrogotësh prej Panonie, nën udhëheqjen
e Teodorikut, pushtoi Shkupin e prej këtej zbriti
në Epirin e Ri. Frika nga lajmi i afrimit të
ostrogotëve, i bëri banorët vendës
të braktisnin banesat e veta. Kështu, pa
gjetur ndonjë rezistencë. "barbarët"
duke ndjekur rrugën Egnatia, arritën deri
përpara Skampës të zbrazur nga popullsia.
Prej këtej ata u drejtuan për në Dyrrah.
Duke përfituar nga fakti që në afërsitë
e këtij qyteti kishte pronat një got i pasur,
Sidimundi, që ishte në shërbim të
perandorisë, ostrogotët me ndihmën
e tij mundën të shtinin në dorë
Dyrrahin, një pjesë e popullsisë të
të cilit, e kapur nga paniku i afrimit të
"barbarëve", e kishte braktisur gjithashtu
qytetin duke kaluar nëpër ishujt dalmatinë
dhe përtej detit. Por edhe kësaj here pushtimi
got i Ilirisë nuk qe i gjatë. Në vitin
488 ostrogotët me premtime dhe shpërblime
u bindën nga perandori të largoheshin për
në itali, ku themeluan mbretërinë e
tyre në teritorin e Perandorisë së
dikurshme të Perëndimit.
Nga fundi i shek. V fiset turanike-bullgare dhe ato
të sllaveve, pasi kishin parë pasuritë
e perandorisë dhe dobësinë e saj, filluan
të sulmonin dhe të plaçkitnin krahinat
bizantine. Në vitin 499 një ushtri e Bizantit
e përbërë prej 15.000 ilirësh
u thye nga bullgarët me humbje të mëdha
në Thrakë në një betejë e
cila, siç thotë historiani Amian Marcelini,
shënoi fundin e fuqisë luftarake të
Ilirisë.
Pas kësaj ngjarje turano-bullgarët filluan
të hynin jo vetëm në krahinat lindore
të gadishullit, por edhe në ato perëndimoret
dhe t'i shkatërronin ato gjithnjë më
shpesh.
Kaq e madhe u bë pasiguria e provincave ballkanike
për shkak të këtyre sulmeve të
përsëritura, sa që qeveria e Bizantit
u detyrua të merrte masa për të siguruar
në mos kufijtë, të paktën qytetet
më me rëndësi të perandorisë.
Filloi kështu të ndërtohej nga fillimi
i shek. VI "muri i gjatë" prej 50 km.
që nga deti Marmara e deri tek Deti i Zi për
të mbrojtur Kostandinopojën. Në ketë
kohë të sundimit të perandorit Anastas
u morën masa për të mbrojtur edhe Dyrrahun,
i cili u rrethua me tre rradhë muresh të
trasha. Masa të tilla sigurimi vazhduan të
merreshin në shkallë edhe më të
madhe nën sundimin e peraridorit Justinian. Gjatë
kufirit verior në breg të Danubit si dhe
në provincat e brendëshme u rindërtuan
shumë fortesa të vjetra të dëmtuara
dhe u ngritën mjaft të reja në mënyrë
që provincat të ishin në gjëndje
t'u bënin ballë me forcat e veta sulmeve
të "barbarëve" në qoftë
se do të thyhej vargu i parë i fortifikatave
në Danub. Prokopi i Qezaresë na thotë
se vetëm në Epirin e Ri u ndërtuan
në atë kohë 32 kala të reja dhe
u rindërtuan 26 të vjetëra, kurse në
Dardani 8 ishin të rejat dhe 61 kalatë e
vjetëra që u vunë në gjendje përdorimi.
Kalatë e Epirit të Ri dhe Dardanisë
formonin një zinxhir fortifikimi që mbronin
Dyrrahun, bazën detare më të rëndësishme
të perandorisë në Adriatik.
Kjo veprimtari e madhe ndërtimi, ndërmarrë
nga Justiniani, rëndoi para së gjithash
mbi popullsinë e vendit me taksat e rënda
dhe me punën angari që kërkohej për
ngritjen e tyre. Megjithatë këto masa nuk
qenë në gjendje t'u pritnin hovin sulmeve
të "barbarëve". Ndërsa Justiniani
harxhonte forcat e fundit ushtarake e financiare të
shtetit për të ringjallur Perandorinë
e dikurëshme Romake dhe për ta bashkuar
të gjitha tokat e saj nën sundimin e Bizantit,
dhe për këtë qëllim xhvishte gjithë
krahinat e Gadishullit Ballkanik nga forcat ushtarake,
për t'i dërguar në Afrikë, Itali
dhe Spanjë, kufiri i Danubit dhe vargu i fortifikatave
mbrojtëse kaloheshin pa pengesa nga turmat "barbare".
Në fortifikimet e ndërtuara me kaq shpenzime
nuk kishte forca të mjaftueshme për t'i
mbrojtur. Në vitin 540 vërshuan përseri
turma huno-bullgare në vendet prej detit Adriatik
e deri në lagjet e jashtëme të Kostandinopojës
dhe pushtuan e rrënuan 32 kala në Epirin
e Ri e në Prevalis. Me plaçkën e
grabitur dhe me një numër shumë të
madh robërish ata u kthyen në vendin e tyre
përtej Danubit, pa gjetur ndonjë kundërshtim
e pengesë.
