KAPITULLI I PESËMBËDHJETË
Ku tregohet se Gjergj Mullaga me thënien e tij
të famshme "fundi daltë hair"
kishte të drejtë. Dasma!
Këngë, valle, raki... Gëzim!...
Dasma!... Gëzim për ata që martohen,
gëzim edhe për ata që shikojnë!...
Më e madhja nga të tri ngjarjet kryesore
të jetës. Sikur të mundja, do të
merresha vetëm me përshkrimin e dasmave...
Ashtu gjersa të vdisja!... Kur lindim nuk mund
ta shijojmë gëzimin e të lindurit dhe
më mirë që nuk e shijojmë. Veç
të tjerave, kush e di se sa vështirësi
gjejnë mushkëritë kur mundohemi të
marrim frymë!... Nuk mund t'i hamë as petullat
dhe as bukëvalen që bëhet për
nderin tonë. Edhe kur vdesim nuk mund të
hamë gjë dhe nuk mund të hidhërohemi
për vdekjen tonë... Po martesën e mbajmë
mend mirë për gjithë jetën që
mundim të jetojmë. Atë e kemi ëndërruar,
menduar, përgatitur... Pa çka në
mos daltë ashtu si e kemi ëndërruar
në ëndjet e moshës sonë të
kaltëruar!... Martesa përfaqëson të
vetmin gëzim tek i cili vemi me vetëdije,
ndaj dhe në dasëm të gjithë dehen
pa pirë. Moshataret e pamartuara ia kanë
zili nuses, moshatarët e pamartuar dhëndrit.
Të vegjëlit dhe të voglat duan të
rriten sa më parë... Pse?!... As ata s'e
dinë, po nxitojnë që të jetojnë.
Duan të rriten që duan të rriten, se
dasma i magjeps me magjinë e saj të fortë
sa vetë jeta, të bukur sa vetë jeta,
të pakuptuar sa vetë jeta me madhërinë
e saj!...
Si e bashkon jeta gjithë këtë mrekulli?!...
Asnjë nuk mund t'i përgjigjet kësaj
pyetjeje për këtë zjarr të ndezur
te shkretëtirat e panjohura kozmike. Asnjë...
Aty më lart e krahasova dasmën me një
premierë të bukur, të madhe, të
mrekullueshme... Mund që krahasimi është
i drejtë. Kuptohet, fjala ishte për një
premierë që nuk është parë
në skenë dhe nuk do të shihet, se në
mrekullinë e saj ia kalon edhe vetë mrekullisë!...
Këtu është fjala për një
shfaqje që jetohet vetëm një herë,
që ti e shikon në gjatësinë e
një mbrëmjeje dhe pastaj të mbetet
në mendje për të gjithë jetën
si ëndrra e një ëndrre që as ti
vetë nuk je i sigurt në e ke parë ose
jo. Kush nuk ua ka zili atyre që lozin rolet
e para në një kryevepër? Kur për
një shfaqje lindin dëshira të tilla,
atëherë çfarë dëshirash
mund të lindin kur jemi të pranishëm
në një martesë?... Në ato çaste
dhe vetëm në ato çaste djem dhe vajza,
pa e kuptuar as vetë si dhe pa qenë të
vetëdijshëm për kufijtë e forcës
së njeriut, arrijnë dhe shkrijnë në
hapësirat kozmike që nuk kanë fund,
anë dhe fillim!... Në ato çaste dhe
vetëm në ato çaste gjithë hapësirat
dhe njeriu përbëjnë një të
tërë të vetme, ndaj shpirti i ri, që
kërkon të çelë, rrëmbehet
nga një ndjenjë e perëndishme, hapet
së bashku me pafundësitë...
Dhe pastaj?!...
Ai fluturim nuk mund të përsëritet
më!... Dhe ne të shtytur nga një ndjenjë
hyjnore mundohemi të arratisemi përsëri
qiejve për t'u sjellë rrotull vezullimeve
të yjeve.
Më duket i ngatërrova të gjitha! S'ka
dyshim që i ngatërrova E qullosa keq dhe
mos më keq!... S'ka dyshim, përgjersa lashë
fshatin mbi shtatë kodrinat dhe fillova të
merrem me dasma, kështu do të ndodhte!...
Megjithatë, kam dhe s'kam faj. Kam faj se dola
nga fjala që dhashë në fillim dhe s'kam
faj se në dasëm shkova i mbushur me historitë
e Rrapo Hardhisë dhe m'i mori pakëz mendtë
atmosfera e dasmës.
Ç't'i bësh! Kujtimet...
Prapa malit… Bile prapa tri malesh... Ose më
mirë, "prapa malit në një fushë"...
Dhe pa e kuptuar erdhën kujtimet... Puna është
se në dasëm e kaluam si në dasëm.
Rrapua këndoi dhe piu si nuk kishte kënduar
dhe pirë ndonjëherë me parë. Dajua
ia mbante këngët si nuk ia kishte mbajtur
ndonjëherë më parë. Me një
fjalë, e nderuam fshatin dhe gjithë anët
e tyre. Kush e di sa u rrokullisë -kur e ktheu
Rrapua dollinë me tasin e çorbës!
Kur e panë keq, njëri nga ata miqtë
thirri:
- A shkon bedeli, o vëllezër?
Rrapua ishte zemërgjerë: kur e pa se ata
donin të mbro-nin një mik të largët,
tha:
- Bedeli pranohet!
Dhe ai burri që foli piu për mikun një
tas çorbe me raki. Do të thoni, zotëria
juaj, pse e ktheu Rrapua me tasin e çorbës?
Po Rrapua ashtu e kishte. Ishte i përpjekur në
raki. Pastaj ata edhe e rënduan një çikëz
atë mbrëmje, e rënduan për ato
dyfeqisjet që ishin bërë në kohën
e Luftës së Parë Botërore, të
asaj luftës që nuk merrej vesh si bëhej
në këto anë...
Ja si kishte qenë puna. Rrapua, fshatarët
e tij dhe gjithë ajo anë, duke qenë
zonë e Italisë, ishin regjistruar komitë
me Italinë. Ai miku përkarshi Rrapos, duke
qenë në zonë të Austrisë,
kishte qenë regjistruar komit me Austrinë.
Në raki e sipër, ai tjetri ia hodhi një
herë fjalën Rrapos për një sulm
që kishin bërë ata të Austrisë
tek Tenda e Lisave, duke i vënë përpara
ata te Italisë.
Rrapua e pa një herë atë mikun dhe
iu drodh maja e mustaqes së majtë. Dukej
që ishte zemëruar. Pastaj, duke shkuar dorën
faqes si për të rregulluar mustaqen, foli
rëndë-rëndë.
- Ashtu është, si thua zotrote. Tek Tenda
e Lisave na vutë përpara, se nja tri ditë
më parë ju kishim ndjekur ne gjer në
malet përtej. Ti ke hak që nuk i di këto
gjëra, se duket sikur s'kishe lindur akoma në
atë kohë!...
Të gjithë mbetën në heshtje. Ai
komiti i Austrisë kishte parë të tjerët
dhe kishte pyetur i çuditur:
-Si nuk kisha lindur?!... Kaq i vogël të
dukem?!...
Rrapua tha:
- Kam frikë se ti edhe tashti nuk ke lindur mirë...
Gjynah që nuk erdhi yt atë në dasëm!...
- Babai, dritë pastë, më ka vdekur!...
- Paska nxituar pa të lindur mirë!...
Te tjerët, kur e panë se fjalët po
shkonin larg, hynë në mes për ta mbyllur
këtë të plasur sa pa u bërë
e madhe.
- Dale, Rrapushka!...
- Prit, o Malo, dhe ti i uruar!...
- E morët me valë, o burra!...
Dajua qe ngrysur, po nuk foli. E kuptova se qe zemëruar
shumë dhe mund të merrte flakë nga
çasti në çast. Por në kohën
e duhur, një plak i moçëm, ai që
rrinte në krye të vendit, bëri shenjë
dhe, kur të gjithë heshtën, foli kështu:
- Ti, Rrapo, kishe të drejtë. Po Malua i
ka nganjëherë ato. E nis shakanë pa
e menduar si del shakaja. Një pjesë nga
ne këtu kemi qenë burra dhe me armë
në dorë në Luftën e Parë
Botërore. Siç qe koha bëmë edhe
ne. Mbaj mend, ne me Kapedan Sefën u shkruam
me Austrinë... jo për të luftuar, xhanëm,
se nuk na hante malli për Austrinë... Po
ashtu qe koha!... ju andej u shkruat me Italinë.
U bë tre vjet luftë dhe nuk u vra asnjë
njeri. Nuk u vra asnjë njeri, as nga ne dhe as
nga ju!... Si bëhet kjo punë?!... "Pse
nuk u vranë?" - do thoni ju. Po neve, more
vëllezër,, nuk na kishte marrë Perëndia
mendtë që të vriteshim për Austrinë,
për Italinë, apo për Francën !...
Nga halli kishim marrë nga një dyfek, po
me njeri-tjetrin ishim marrë vesh si do të
bënim se vëllezër kemi qenë dhe
vëllezër do të jemi. Kur jepte Austria
urdhër për sulm, ne e lajmëronim anën
tuaj: "Thyhuni sonte, se do të sulmojmë
ne!" Kur urdhëronte Italia për sulm,
na vinte lajmi: "Sonte duhet të thyheni,
se do të sulmojmë ne me urdhër të
Italisë." Kështu ishin punët,
prandaj dhe në ato luftëra nuk u vra njeri.
Po ty, o Malo të bredh gjuha para mendjes!
Me kaq e mbylli ai plaku, pa Malua tha:
- Amani, more vëllezër, po unë bëra
shaka!...
- Koka e falur s'pritet - thirrën të tjerët
dhe me kaq u mbyll kjo punë.
Po Rrapos i hipën dhe e lidhi në gisht këtë.
Sa gjeti rastin si dollibash, kërkoi tasin e
çorbës. Atëherë të shihje
të pirë!... Rrapua sokëllinte dhe thërriste:
- Derrat në misër!... Bjerini matarasë!...
Pastaj ia merrte një kënge më të
bukur nga të gjithë të tjerat që
kishte kënduar. Këngë , o këngë!...
Kush do t'u këndojë juve tashti që
ka vdekur Rrapo Hardhia?!...
Eh, Rrapo, Rrapo! Ti këndoje mbarë e prapë,
ashtu si të vinin në gojë, këndoje
ato lashtësira të shtrenjta për ne
që kemi lindur në këtë vend...
Këndoje ato gëzime të tërbuara,
ato dhimbje të heshtura, ato trimëri të
flakura me dorë të lëshuar dhe pa kujdes,
të mbjella posht e lart dhe ku mund!...
Tashti kanë dalë disa këngë më
të bukura dhe rinia i këndon ato si jo më
mirë. Nuk ke ç'u thua, Rrapo!... Na i
kaluan. Po prapë, ato këngët e tua
monotone mbeten çuditërisht të mrekullueshme
në eter... Madhështore si malet tona, me
melodi të njëllojtë si gurrat tona,
si ujrat që çajnë shkëmbenjve
dhe zallishteve. Me një aromë të thjeshtë
si ajo e trëndelinës në livadhet malore...
Të trishtuara, të ëmbla, të përmallshme
si varret e humbura të trimave, si pirgjet e
gureve në vendet ku ranë të parët
tanë. Të shtrenjta sa vetë Shqipëria.
Hej!... Përsëri zuri të flasë
përçart... Edhe një herë më
rrëmbyen kujtimet. Duket se sevdaja për
këtë vend se, kur i thonë fjalës,
sevda dhe dashuri është e njëjta gjë
dhe të gjithë e dinë se sevdaja është
më e rëndë... Edhe nga plëndësi,
edhe nga plumbi! Si të doni zotëria juaj,
qoftë nga plënci, qoftë nga plumbi...
Eh, pleqëri, pleqëri! Duket dashurinë
po na e kthen në zakon dhe zakonin në ligj
më të fortë se vdekja. Megiithatë,
do t'ia lidh grykën thesit të mbushur me
kujtime dhe, më vonë, do ta vazhdoj këtë
histori ashtu siç kam dhënë fjalën
në fillim.
