Novelat "Stina e stinëve"
dhe "Fshati mbi shtatë kodrinat" dallohen
për një teknikë të veçantë
rrëfimi. Nga kritika novela e parë është
cilësuar rrëfimi i fëmijërisë
në mjedisin karakteristik shqiptar ku fenomenet
reale i nënshtrohen njëheri përshtypjeve
naive dhe vlerësimeve serioze. Kjo ndodh për
gjërat më të rëndësishme
dhe më thelbësore të jetës së
individit. Ndërsa novela e dytë, ku rrëfimi
i përket shkollës kuteliane të prozës,
e tejkalon përshtypjen naive në shpjegim
të historisë së përzier me legjendën
dhe vlerësimin serioz e ndërthur me një
ironi befasuese gjithëpërfshirëse,
që e intrigon lexuesin. Tregimi i Rrapo Hardhisë
për fshatin mbi shtatë kodrina të kujton
legjendat e themelimit të Romës, ndërsa
rrjedhën e ngjarjeve e pasuron me ngjyrime historike
dhe etnografike që përbëjnë koloritin
origjinal të narracionit. Autori ndonëse
gjithnjë thotë se Rrapua thoshte, është
shumë më i pranishëm se personazhi
i vet në rrëfim. Fjalët e Rrapos përpunohen
në gojën e autorit që rrëfen në
kohën e tashme si dhe në kujtimet që
nuk kanë mbetur vetëm me shijen e atëhershme,
por janë përpunuar nga e tashmja: ... ku
nis legienda e formimit të fshatit, ashtu siç
e pat treguar Rrapo Hardhia në hijen e gorricës
atë vit që ra ai shiu i hollë në
arat tona, është ky nëntitulli i kapitullit
të dytë.
Në novelën "Fshati mbi shtatë
kodrina", që ka si nëntitull "Kapriçio
shqiptare", në kapitullin XV, përmes
një dasme fshati ku në formën e kapriçios
përzihet rakia dhe kënga, biseda dhe keqkuptimi,
reflektohet bukuria dhe shëmtia, historia dhe
legjenda, serioziteti dhe ironia e të gjitha
moshave.
Përshkrimi i fshatit nëpërmjet kujtimeve
të autorit nuk bëhet në një mënyrë
tradicionale. Përkundrazi ai të mbërthen
me mënyrën originale të të rrëfyerit,
pasi autori kujtesën e tij e shfleton si një
libër të vjetër, ku shumë fletë
janë zverdhur, disa janë grisur përgjysëm
e disa të tjera kanë humbur. Tamam si në
jetë, ku njeriu nuk mund t'i mbajë mend
të gjitha, pasi jo gjithçka lë mbresë
në nënvetëdijën e tij. Futja e
autorit në këto shtresa të turbullta
të mendjes e të shpirtit të vet përbën
edhe një nga risitë e të rrëfyerit
të tij: Të shtatë kodrinat përbënin
të shtatë mëhallët dhe qendra
kishte vetëm një kullë të rrëzuar
dhe një mekam të shenjtë. Kio qendër
dukei e çuditshme dhe sikur nuk ishte qendër.
Mëhallët sikur mbaheshim dora-dore me njëra-tjetrën
dbe quheshin...Dreq e gjysëm! ... Si mund të
kujtoj emrat e mëhallëve kur nuk më
kujtohet as emri i fshatit? Njeriu kur harrokërka,
i harrokërka të gjitha! Të gjitha!
... I harrokërka të mirat dhe të ligat,
të rëndësishmet dhe të parëndësishmet!
Por jo, kundërshton mendimin e parë të
fillimit autori në fund të novelës.
Asgjë nuk harrohet në këtë jetë
dhe për të lehtësuar shpirtin në
moshën e vonët bëj diçka për
fëmininë tënde dhe kujtimet e saj,
bëj diçka për të gjallët
dhe të vdekurit e periudhës së jetës
tënde. Secili nga ne e ka një vend dhe një
kohë dhe s'duhet ta humbasim: Isha dhe unë
atje! ... Pastaj ... a ka gjë më të
mirë sesa të dalësh nga skena fill
pas mbarimit të rolit tënd?! Këtu mbaron
historia ime.
Mesazhi i autorit është i qartë. Përmbushe
detyrën tënde në jetë; ke kohë
derisa ke fuqi dhe shpirt.
Novela "Stina e stinëve", siç
e thamë më lart, e ruan të treguarit
naiv të ngjarjeve, por ajo prek disa tema tabu
të intimitetit njerëzor, aq të ndaluara
për kohën: Më vonë e kuptova se
bukuria e femrës mund të kapet vetëm
në befasi. Kur ato janë në shoqërinë
e mashkullit ... Kur janë vetëm me veten
e tyre ato pasqyrojnë qiellin dhe tokën,
blerimin dhe shkretëtirën dhe nuk kanë
turp për atë që nuk është
turp ... Për atë që është
jeta në tërësinë e formave të
saja që nuk mund të ndalen në lindje
dhe vdekje pambarim ... Prandaj në befasi bukuria
e femrës tregon hapur e thiesht atë që
është në të vërtetë,
tregon jetën të gjithë pa turpin e
shtirë, tregon atë që nuk mund të
rrimë pa e mësuar...
Kështu Trebeshina nga të parët shkrimtarë
shqiptarë futet në zonat e impulseve të
brendshme natyrore, të instinkteve njerëzore
dhe iu ngre kult atyre në një kohë
kur personazhit të femrës i hiqej ajo çka
ishte më e rëndësishme, sensualiteti.
Nga ana tjetër në tregimin e tij për
fëmijërinë autori duke reflektuar më
tepër në zgjimin e instinkteve të veta
mashkullore arrin nëpërmjet tyre të
analizojë, gjykojë dhe të sugjerojë
probleme të mprehta sociale të asaj kohe,
duke i bërë të afërta me realitetin
aktual. Ndaj dhe ai e titullon veprën e tij "Stina
e stinëve", që është fëmijëria.
Vetëm atëhere, sado halle të ketë
njeriu, ecën i shtyrë pas impulseve të
brendshme pa e vrarë shumë mendjen te arsyeja,
e cila vjen në një stinë tjetër
jete: Dhe unë e pata verën time atëherë
me manastirin, me varrezat dhe vajzat që u sollën
rrotull mete dhe fluturuan. Ajo që ikën
nuk kthehet më dhe ne nuk mund të kemi një
stinë vere tjetër.
