Faqja Kryesore  >> Historia  >> Dobesimi i pushtetit turk
 

Historia e Shqipërisë - Dobësimi i Pushtetit Turk

   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
 

 


 

Zhvillimi Kultural në shek. XVIII

Me ngritjen ekonomike të qyteteve filloi të zhvillohej në të edhe levizja kulturale. Ajo u përqëndrua kryesisht në qytetet më të lulëzuara dhe më të populluara të vendit, më parë në Berat, Voskopojë, Elbasan, më vonë në Shkodër, Gjirokastër, Prizren, Tiranë e gjetkë. Por vazhdimi për një kohë të gjatë i sundimit turk dhe i copëzimit feudal-administrativ të vendit, përçarja më e thellë fetare që erdhi si pasojë e fushatës së islamizimit dhe e grindjes midis kishave të dy riteve të krishtera, bënë që jeta kulturale e shtresave të ndryshme shoqërore
të zhvillohej në rrugë të ndryshme sipas krahinave dhe besimeve. Prej shkollave fetare islame që ishin ngritur në Shqipëri dhe që frekuentoheshin vetëm prej nxënësish muslimane ishte forcuar tani një kategori njerëzish e pajisur vetëm me kulturë orientale. Shkrimtarët dhe mendimtarët që dolën nga këto shkolla përdorën në shkrimet e veta kryesisht gjuhët turqishte, arabishte e persishte. Ata që ndoqën shkollat greqishte, duke qenë nën ndikimin e kishës së Lindjes, përdorën në prodhimin e tyre kultural greqishten, ndërsa nxënesit që u përgatitën në shkollat fetare italishte përdorën për nevojat kulturale e tregtare kryesisht italishten.

Një nga qëndrat më të mëdha ku u zhvilluar kultura shqiptare-orientale qe Berati. Në medresetë e shumta të Beratit, të cilat mbaheshin me fondet e vakufuara të besnikëve myslimane, nxënësit mësonin turqishten, arabishten e persishten dhe ishin në gjëndje të lexonin e të kuptonin librat fetare, edhe njëkohësisht veprat e letërsisë artistike të këtyre vendeve. Mjaft nga nxënësit i vazhdonin pastaj studimet në medresetë e larta të Stambollit, Bagdadit, Aleksandrisë.

Qysh në pjesën e parë të shek. XVIII në Berat u formua një elitë intelektuale dhe një rreth vjershëtarësh, të cilët në poezitë e tyre turqisht e arabisht imitonin poetët e letërsisë arabe e persiane. Ata i këndonin bukurisë, dashurisë, gëzimit të jetës, pa hequr dorë nga këngët me përmbajtje fetare. Në rivalitet me njeri-tjetrin, ata polemizonin midis tyre me anë vargjesh, të cilat i recitomin në mbledhje të ndryshme. Por gjuhët orientate ishin gjithnjë të panjohura për masat popullore. Kjo solli nevojën e shprehjes së ndjenjave dhe pikëpamjeve të tyre në gjuhën shqipe. Lindi kështu një letërsi shqipe e shkruar në alfabetin turko-arab, e cila është e ngarkuar me orientalizma të tepruara dhe të panevojëshme.

Me prodhimin letrar që doli nga rrethi i Beratit, letërsia shqipe bëri një hap të madh përpara. Ajo kaloi në letërsinë laike, me tematikë shoqërore dhe me një notë realiste. Autorët e kësaj letërsie qenë vjershëtorë të tipit të bejtexhijve orientalë. Një nga këta qe Nezim Frakulla (vdekur më 1760). Nezimi ka shkruar mjaft poezi turqisht, arabisht e persisht. Por vepra e tij kryesore është "Divani" shkruar në shqip, të cilin e përfundoi para vitit 1738. Nezimi nuk u qëndroi besnik divaneve orientale, të cilat përmblidhnin lutje për zotin, hymne për sundimtarin e vendit, dhe, në pjesën më të madhe, këngë për dashurinë, për verën, për gëzimin e jetës dhe vjersha me përmbajtje filozofike e mistike. Ai futi në "Divan", veç poezive të zakonëshme, edhe vjersha me tema shoqërore nga jeta e vendit, sidomos nga jeta qytetare. Pothuajse bashkëkohëtar me Nezimin qe Sulejman Naibi (vdekur më 1772) nga Berati. Edhe ky shkroi një "Divan,". Vjershat e pakta që njohim nga Sulejman Naibi, janë plot frymëzim dhe shije artistike. Ndryshe nga vjershëtarët e tjerë myslimanë, ai shquhet edhe për gjuhën e tij të pastër shqipe, pa orientalizma të tepruara.

Si qendër kulturale Berati ndikoi edhe mbi qytetet e tjera të Shqipërisë jugore e qëndrore. Rrugën që çeli Nezim Frakulla dhe Sulejman Naibi e ndoqën edhe shumë vjershëtare të tjerë. Po veprat e tyre, të mbetura në dorëshkrim, në pjesën më të madhe kanë humbur dhe shumë pak kanë arritur deri në ditët tona. Nga fundi i shek. XVIII rrethi i bejtexhinjve shqiptare u zgjerua dhe më tepër. Nga radhët e tyre shquhet në mënyre të veçantë Hasan Zyko Kamberi nga Starja e Kolonjës. Ky vargëzoi këngë erotike e fetare, shkroi një mevlud, por rëndësi kanë vjershat me tematike shoqërore nga jeta shqiptare e shek. XVIII. Këto vjersha i karakterizon një ton realist. Në këngën e "Gjerdekut" kritikon për shembëll zakonin e fejesës së vajzave pa marrë pëlqimin e tyre. Në këngën "Trahana" thumbon me ironi shoqërinë e kohës të mbushur plot me njerëz të varfër të cilët për 8 muaj në vit rronin vetëm me trahana. Në këngën "Paraja" godet me satirë therëse gjithë strukturën shoqërore të Perandorisë Otomane. Sulltani, vezirët, pashallarët, bejlerët si dhe sheihulislami, myderrizet, myftijtë, e kadilerët, të gjithë pa përjashtim, shkruan Hasani, punojnë për para; për para ata janë gati shpallin luftë dhe t'ia shesin shpirtin e tyre djallit, për para fetarët janë gati të sheshin parajsën dhe kadilerë ta vërtitin ters sheriatin.

Dobësimi i
Pushtetit Turk

Derebejtë
Bajraktarët
Kryengritjet e
malësorëve shek. XVII
Formimi i Tregjeve
Jeta në Qytete
Zhvillimi kultural
shek. XVIII
Akademia e re
e Voskopojës
Piktura në
shek. XVIII


 

 

PËRSHTYPJET  ::  KUSH JEMI  ::  KONTAKTO  ::  FORUM  ::  CHAT

Albanian Network Group - 2003